ضرورت مراقبت از دندانها

دهان اولین قسمت دستگاه گوارش است. داخل دهان شامل حلق، فک یا آرواره بالا، فک یا آرواره پایین و دندان ها می شود. در ساختمان هر یک از دندان ها چهار قسمت به شرح زیر وجود دارد:

مینای دندان:
مینا سخت ترین و مقاوم ترین سنجی است که در بدن وجود دارد. جنس این ماده آهکی است و تمام سطوح خارجی هر دندان را می پوشاند و باعث حفاظت از آن می شود.

عاج دندان:
قسمت اصلی بدنه دندان که بعد ازمینای دندان قرار گرفته و سطح داخلی دندان را می پوشاند عاج دندان نام دارد. عاج دندان در قسمت بیرونی لثه یا در قسمت تاج به وسیله مینا و در قسمت داخل لثه یا در قسمت ریشه به وسیله سمان یا ساروج پوشیده شده است. عاج دندان نسبت به مینا، نرم تر و شبیه بافت استخوان و در مقابل حرارت و مواد شیمیایی، حساس می باشد.

مغز دندان:
در حفره ای که درون دندان واقع است، مغز دندان قرار دارد و به وسیله عاج احاطه شده است. مغز دندان، نوعی نسج بسیار نم است که مویرگ ها و رشته عصبی دندان در آن قرار دارد.

سمان یا ساروج:
ساروج یک لایه آهکی است که ریشه دندان را می پوشاند.
لثه مانند لایه ای روی فک ها را می پوشاند. در محلی که دندان ها به داخل فک فرو رفته اند، لثه اطراف دندان ها را می گیرد. به این ترتیب استخوان فک و لثه، دندان ها را محکم نگه می دارند و به همین دلیل آنها را بافت نگه دارنده دندان می گویند.

قسمت های ظاهری یک دندان عبارتند از:

تاج دندان:
قسمتی از دندان که درون لثه واقع می باشد را تاج دندان می گویند. طول ریشه هر دندان تقریبا دو سوم طول آن دندان را تشکیل می دهد. یک دندان برحسب نوع و محل استقرار آن در دهان دارای یک ریشه و یا دو یا سه ریشه می باشد.

گردن یا طوق دندان:
قسمتی از یک دندان را که بین تاج و ریشه قرار دارد، یعنی محل تلاقی بین ریشه و تاج را گردن دندان می گویند.
در دهان انسان برحسب محل قرار گرفتن، شکل و فرم، سه نوع دندان وجود دارد:
1 ـ دندان های پیشین
2 ـ دندان نیش
3 ـ دندان آسیا که شامل آسیای کوچک و آسیای بزرگ می باشد.
دندان های پیشین دارای لبه های تیزی هستند و معمولا برای قطع کردن غذا از آنها استفاده می شود.
دندان نیش که نوک تیز هستند برای گرفتن و پاره کردن غذا استفاده می شوند و دندان های آسیا دارای برجستگی در سطح جونده هستند و برای جویدن و نرم کردن غذا استفاده می شوند.
اولین دندان هایی که در دهان انسان رشد می کنند، دندان های شیری هستند. تعداد این دندان ها 20 عدد می باشد. دندان های شیری معمولا از حدود سنین 6 ماهگی شروع به رویش کرده و تا سنین 24 الی 30 ماهگی همه دندان های شیری رشد می کنند.
پس از آن دندان های دائمی دیده می شوند. تعداد دندان های دایمی 32 عدد می باشد که از حدود 6 سالگی شروع به رویش می کنند. اولین دندان دایمی، دندان آسیای بزرگ (دندان 6) می باشد که به نام دندان شش سالگی هم نامیده می شود و در پشت آخرین دندان شیری درمی آید.
زمانی که کودک می خواهد دندان دربیاورد، لثه متورم و دردناک می شود. ممکن است مرتب آب دهان کودک بیرون بریزد و کودک بی قرار و ناآرام باشد. مالیدن لثه کودک با انگشت تمیز دست، یا با یک قاشق سرد کوچک، او را تسکین می دهد.

دندان های شیری دو نقش اساسی دارد. اول آن که در رشد طبیعی فک ها موثرند و دیگر اینکه جای لازم برای رویش دندان های دایمی را حفظ می کنند.

دندان های کودک شیرخوار نیز همانند افراد بزرگسال، نیاز به مراقبت و تمیزکردن دارد. بنابراین از هنگام رویش دندان ها، بعد از شیردادن یا هر غذایی به کودک باید آنها را تمیز کنیم. برای این منظور می توان بعد از هر نوبت شیردادن به کودک، به خصوص در هنگام شب، مقدار کمی آب به شیرخوار داد تا دهانش تمیز شود. همچنین باید حداقل روزی دوبار، تکه پارچه تمیز و مرطوبی را به دور انگشت پیچیده و با دقت و ملایمت روی لثه و دندان های شیرخوار را تمیز کرد. باید دقت شود که تا حد امکان از دادن مواد و مایعات شیرین به کودک، به خصوص در طول شب، خودداری شود. زمانی که تقریبا همه دندان های کودک رشد کرد، یعنی حدود سن پنج سال و نیم، باید مسواک کردن توسط والدین کودک آغاز شود.
اگر کودک در هنگام خواب با شیشه، شیر بخورد، احتمال ابتلا به سندرم شیر وجود دارد. در اثر این بیماری، دندان های جلویی کودک دچار پوسیدگی زودرس می شود و کودک زودتر از سن معمول، دندان هایش را از دست خواهد داد.
آهن عنصری ارزشمند برای بدن است و مهمترین مورد مصرف آن در بدن، خون سازی است. میزان آهن موجود در شیر مادر کم است و به همین علت، مصرف قطره آهن در شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند توصیه می شود. اما این قطره مفید در صورت بی توجهی باعث ایجاد مشکلاتی در دندان کودک می شود. آهن با مینای دندان ترکیب شده و آن را سیاه می کند و مقاومت طبیعی آن را از بین می برد. بنابراین باید پس از خوردن قطره آهن، به کودک آب خورانده شود تا آهن با دندان های کودک تماس پیدا نکند.
اگر دندان شیری کودک پیش از موقع از دست برود، فورا باید با دندانپزشک تماس گرفت زیرا ممکن است دندان های دیگر در طول زمان به سمت فضای خالی دندان از دست رفته حرکت کنند و در نتیجه دندان دایمی در جای غیرطبیعی رشد کند و نظم دندان ها را برهم بریزد.
تاج دندان های شیری زمانی ساخته و تشکیل می شوند که انسان هنوز در مرحله جنینی و داخل رحم مادر است. موادی که مادر در دوران حاملگی از آنها تغذیه می کند، تاثیر زیادی در چگونگی و قوت و ضعف دندان های فرزند او خواهند داشت. مهمترین موادی که برای تقویت و استحکام دندان های طفل لازم است و باید مادر باردار به میزان، ویتامین D لازم از آنها استفاده نماید عبارتند از: کلسیم، فسفر، ویتامین و فلوئور. C
کلسیم و فسفر: این دو ماده معدنی بسیار مهم در شیر و پنیر به مقدار زیاد وجود دارد.
: در اثر تابش و نفوذ اشعه آفتاب در بدن تشکیل D ویتامین می شود. علاوه بر آن، این ویتامین در گوشت ماهی، کره، پنیر، شیر و زرده تخم مرغ به مقدار قابل ملاحظه ای وجود دارد.
: میوه ها و گیاهان مختلف به ویژه پرتقال و سایر مرکبات، C ویتامین هستند. C گوجه فرنگی و سبزیجات دارای مقدار متناسبی ویتامین
فلوراید: نوعی ماده معدنی است که ممکن است به طور طبیعی در آب آشامیدنی مناطق مختلف، کم و بیش وجود داشته باشد. مقدار کافی واحد PPM می باشد. (PPM فلوراید در آب آشامیدنی 7،0 تا یک اندازه گیری فلوراید است).
باشد باعث بیماری فلورزیس PPM اگر مقدار فلوراید بیش از 2 باشد. مقاومت دندان ها کم PPM می شود و اگر میزان آن کمتر از 5،0 می شود. وجود مقدار کمی از این ماده در رژیم غذایی مادران باردار و همچنین کودکانی که در زمان شکل گیری دندان های دایمی می باشند، وجود داشته باشد، باعث استحکام زیاد دندان ها می شود.
فلوراید یک ماده طبیعی است که باعث افزایش مقاومت نسج دندان در برابر پوسیدگی می گردد. و از راه مصرف غذاهای دریایی مانند میگو، ماهی، چای و بعضی از میوه ها به بدن انسان می رسد. اگر مقدار فلوراید آب خیلی کمتر از اندازه باشد، باید کمبود فلوراید را جبران کرد. برای جبران این کار از راه های زیر استفاده می شود:
1 ـ اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی منطقه
2 ـ مصرف قرص یا قطره فلوراید
3 ـ استفاده از ژن فلوراید
4 ـ استفاده از دهان شویه فلوراید
5 ـ استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید
اولین دندان آسیای بزرگ دایمی در سن شش سالگی رشد می کند و دندان 6 نامید می شود. تعداد 28 عدد از دندان های دایمی در سن 6 تا 12 سالگی می رویند. دندان های دایمی برای داشتن تغذیه سالم، تکلم صحیح و حفظ زیبایی چهره به کار می روند و مانند بقیه اعضای بدن برای تمام عمر پیش بینی شده اند و باید برای حفظ و نگهداری آنها دقت لازم را انجام داد تا از پوسیدگی دندان ها جلوگیری شود.
پوسیدگی دندان که آن را در اصطلاح عامیانه کرم خوردگی دندان می گویند، یک بیماری عفونی و نتیجه یک عفونت باکتریایی می باشد. برای ایجاد پوسیدگی، وجود پلاک میکروبی، قندهای ساده و دندان مستعد لازم است. پس از خوردن قندهای ساده، باکتری ها، قندها را تجزیه کرده و اسید تولید می کنند. پلاک میکروب، اسید را در سطح دندان نگه داشته و به مینای دندان حمله می کند. پس از حملات مداوم اسید، مینا شروع به حل شدن می کند و پوسیدگی آغاز می گردد. شیرینی هایی مانند آبنبات، شکلات و... که به سطح دندان می چسبند، در ایجاد پوسیدگی نقش مهمی دارند، به گونه ای که تعداد دفعات مصرف غذاهای قندی، طول مدتی که قند در دهان می ماند و شکل ظاهری غذا همه جزو عوامل مهم در ایجاد پوسیدگی هستند.
پوسیدگی با فعالیت میکروب های داخل دهان در سطح دندان شروع می شود و به تدریج به داخل لایه های دندان نفوذ می کند. وقتی پوسیدگی فقط روی مینای دندان باشد، می توان با رعایت بهداشت و درمان های ساده، پوسیدگی را مهار کرد. در غیر این صورت پوسیدگی به آرامی به داخل عاج و از آنجا به مغز دندان نفوذ می کند.
پوسیدگی ممکن است از هر سطح دندان شروع شود ولی در سه محل شایع تر است. این سه محل به ترتیب عبارتند از: شیارهای سطح جونده، سطح بین دندانی، طوق دندان.
به طور کلی برای ایجاد پوسیدگی چهار شرط لازم وجود دارد که عبارتند از:
1 ـ مستعدبودن مینای دندان و ضعیف بودن آن در مقابل اسید.
2 ـ وجود پلاک های میکروبی: وقتی از دندان ها به خوبی مراقبت نشود، میکروب ها با مواد موجود در بزاق دهان، لایه نرم، بیرنگ و چسبنده ای را تشکیل می دهند که برروی دندان ها می چسبد. این لایه را پلاک میکروبی می نامند.
3 ـ وجود موادقندی در دهان
4 ـ زمان: طول مدتی که لازم است تا پوسیدگی ایجاد گردد.
پوسیدگی دندان تقریبا به اندازه سرماخوردگی شایع است. بنابراین برای جلوگیری از پوسیدگی باید به چند مساله زیر توجه نمود:
1 ـ استفاده از مسواک و خمیردندان حاوی فلوراید.
2 ـ استفاده از نخ دندان.
3 ـ حذف یا کنترل مواد قندی.
4 ـ افزایش مقاومت دندان بااستفاده از نفوذ فلوراید به داخل ساختمان دندان.
اگر روزانه دوبار مسواک بزنید و سپس با نخ دندان، فواصل بین دندانی را تمیز کنید، در پیشگیری از پوسیدگی دندان ها تاثیر بسیار زیادی خواهد داشت. خمیر دندان حاوی فلوراید، میزان پوسیدگی دندان ها را به میزان 5 الی 30 درصد کاهش می دهد.
استفاده از نمک خشک، جوش شیرین و سایر پودرها برای مسواک زدن صحیح نیست و باعث ساییدگی مینا و خراشیدگی لثه می شود.
توجه داشته باشید که هرگز مسواک خیس را در جعبه سربسته قرار ندهید چرا که مرطوب ماندن مسواک باعث رشد میکروب ها در آن می شود. در صورتی که موهای مسواک خم شده باشد. مسواک توانایی تمیزکردن سطوح دندانی را ندارد و به لثه آسیب می رساند.
مناسب ترین روش برای پاک کردن سطوح بین دندانی استفاده از نخ دندان می باشد. تاثیر نخ دندان برای تمیزکردن دندان ها و پیشگیری از پوسیدگی دندان ها از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مکمل مسواک است. وقتی فاصله دو دندان خیلی کم است، مسواک قدرت نفوذ به آن را ندارد. در این گونه موارد، نخ دندان با عبور از بین دندان ها ذرات ریز غذایی بین آنها را خارج کرده و فاصله بین دندان ها را تمیز می کند. بنابراین استفاده روزمره از نخ دندان در حفظ سلامتی دندان ها تاثیر زیادی دارد.
دندان پوسیده یک یا چند مورد از علامت های زیر را دارد:
تغییر رنگ مینای دندان (در محل پوسیدگی مینا قهوه ای یا سیاه رنگ می شود)
سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی
حساس بودن یا دردگرفتن دندان در هنگام خوردن غذاهای سرد، گرم، ترش یا شیرین.
حساس بودن یا دردگرفتن دندان هنگامی که دندان ها را روی هم فشار می دهید.
بوی بد دهان. بیماری های تنفسی، دستگاه گوارشی و دیابت نیز ممکن است باعث بوی بد دهان شوند.
اگر احساس می کنید در دوران بارداری، پوسیدگی دندان ها بیشتر شده است، به این دلیل می باشد که مشغله شما در این دوران زیاد است و از پرداختن به بهداشت دهان و داندانتان غافل شده اید و یا غذاهای قندی را به دفعات مصرف می کنید. ضمنا تغییرات هورمونی در این دوران باعث افزایش پوسیدگی می شود. خانم های باردار اگر نیاز به درمان دندان پزشکی داشته باشند، بهتر است در طول ماه چهار تا ششم حاملگی انجام شود.
اگر بهداشت دهان و دندان رعایت نشود بافت نگه دارنده نیز دچار بیماری می شود. لثه سالم، صورتی رنگ است و کاملا به استخوان فک و طوق دندان چسبیده است. قوام محکمی دارد و شل نیست. در بیماری لثه، ابتدا لثه ملتهب، قرمز رنگ و پرخون شده و قوام آن شل می گردد و هنگام خوردن میوه های سخت و یا مسواک زدن خونریزی می کند و معمولاة در این مواقع، فرد از مسواک زدن خودداری می کند که این مسئله باعث تشدید بیماری گشته و در ادامه باعث لق شدن دندان ها می شود.
میکروب های موجود در پلاک میکروبی، همان گونه که باعث پوسیدگی دندان می شود، لثه را نیز بیمار می کند. اگر پلاک میکروبی مدت طولانی روی دندان بماند، به یک لایه سخت زردرنگ یا قهوه ای تبدیل می شود که به آن جرم دندان می گویند.
مصرف دخانیات، سیگار، قلیان و... تشکیل جرم دندان را شدیدتر می کند. جرم دندان به دلیل آهکی شدن، خیلی سخت بوده و با مسواک نمی توان آن را پاک کرد. پلاک به مقدار زیاد، به صورت یک لایه نرم زاید و آلوده برروی دندان ها توسط زبان احساس می شود. باکتری های پلاک، تولید سم می کنند که این سموم باعث التهاب لثه می شود که این التهاب سرآغاز بیماری های لثه را تشکیل می دهد.
علایم بیماری بافت نگه دارنده عبارتند از:
قرمزی و تورم لثه ها
خون ریزی از لثه ها در هنگام گاززدن میوه های سفت یا مسواک کردن.
بوی بد دایمی دهان
لق شدن یک یا چند دندان
تحلیل و عقب نشینی لثه ها
فواصلی که به تدریج در میان دندانها پیدا می شود.
در بیشتر مواقع، از آنجا که بیمار متوجه بیماری لثه خود نمی باشد، بیماری ادامه پیدا می کند. با ادامه بیماری استخوان فک درست در همان جایی که درون دندان را گرفته است خورده می شود و لثه نیز به سمت ریشه کشیده می شود در این حال می گویند لثه و استخوان فک تحلیل رفته است. با رعایت کامل بهداشت دهان می توان از بیماری های دهان پیشگیری نمود. در این زمینه باید به نکات زیر توجه کافی داشت:
1 ـ حذف پلاک میکروبی که باعث پوسیدگی در دندان و بیماری های لثه می باشد. بااستفاده از نخ دندان، مسواک زدن، جرم گیری و استفاده از دهان شویه آب و نمک (1،2 قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب جوشیده سردشده).
2 ـ کنترل مصرف مواد قندی.
3 ـ افزایش مقاومت دندان از طریق افزودن فلوراید به آب آشامیدنی، استفاده از دهان شویه سدیم فلوراید، قرص و ژل فلوراید و مسدودکردن شیارهای دندانی.
4 ـ مراقبت از دندان ها با روش صحیح مسواک زدن.
5 ـ مراجعه مرتب و منظم به دندانپزشک.
هرگاه در اثر پوسیدگی، ضربه یا عوامل دیگر، به مغز دندان آسیب برسد، معمولا دندان درد به وجود می آید. در هنگام دندان درد از گذاشتن مواد مختلف روی دندان و یا لثه خودداری نمایید.
از شکست اشیا سخت یا بازکردن در بطری ها با دندان خودداری کنید و هیچگاه گرهی را با دندان باز نکنید.
از اشیایی مانند سنجاق، میخ، کاغذ که اکثرا آلوده هستند، برای خلال کردن دندان استفاده نکنید.
استفاده از میوه جات به خصوص میوه های سفت (مثل سیب) و مواد دارای کلسیم و فسفر در استحکام و مقاومت دندان ها نقش ارزنده ای دارد.
از مراجعه به افراد غیرمتخصص و ناآشنا به اصول علم دندان پزشکی خودداری کنید. چرا که دخالت افراد غیرمجاز باعث شیوع بیماری های خطرناک و مسری مثل ایدز و هپاتیت می شود. 

منبع:سایت دانشگاه علوم پزشکی تبریز